پتانسیل یابی روش های آبیاری تحت فشار در خراسان جنوبی

چکیده محدودیت منابع آب موجود و بحران های ناشی از کمبود آب مدت هاست که موضوع بحث بسیاری از محافل تخصصی آب می باشد. در شرایط آب و هوایی ایران مشکل اصلی در راه افزایش تولید محصولات کشاورزی، محدودیت منابع آب است. لذا استفاده بهینه از آب به عنوان محور اصلی توسعه در برنامه های دولت مورد توجه قرار گرفته است. این امر کشورهای جهان را به بهره وری بهینه از منابع آب و خاک با استفاده از روش های نوین آبیاری سوق داده است. روش های آبیاری تحت فشار به لحاظ پتانسیل ایده آل در توزیع آب با راندمان بالا یک راه حل مناسب جهت استفاده بهینه از منابع آب می باشند، به شرطی که انتخاب، طراحی، اجرا و بهره برداری سیستم آبیاری تحت فشار با دقت کافی و به طور اصولی انجام گیرد. انتخاب روش آبیاری برای هر طرح باید به گونه ای انجام پذیرد که ضمن به حداکثر رساندن راندمان استفاده از آب و تطابق کامل با شرایط منطقه، هزینه ها و مشکلات بهره برداری و نگهداری را به حداقل برساند و ضمناً سودآور نیز باشد. اجرای موفق سیستم های آبیاری تحت فشار در یک منطقه تابع عواملی از قبیل شرایط اقلیمی، کمیت و کیفیت آب، وضعیت توپوگرافی، مشخصات خاک، نوع محصول و شرایط پذیرش فرهنگی زارعین در منطقه می باشد. میزان تأثیر و یا نوع محدودیتی که هریک از این پارامترها در اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار ایجاد می کند ممکن است منجر به توصیه و یا عدم توصیه اجرای سیستم مذکور در منطقه شود. در این تحقیق پتانسیل و تناسب اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار در استان خراسان جنوبی با توجه به شرایط اقلیمی، کیفیت منابع آب زیرزمینی، وضعیت توپوگرافی، مشخصات خاک مناطق مذکور، ارزیابی و بر اساس پارامترهای مذکور مورد بررسی قرار گرفت. برای تأثیر کلیه پارامترهای فوق در اجرای آبیاری تحت فشار، ابتدا نقشه پهنه بندی شده آنها در محیط نرم افزار gis تهیه گردید. با توجه به اینکه یکی از اهداف تحقیق مقایسه دو روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(ahp) و تحلیل سلسله مراتبی فازی(fahp) در مکان یابی سیستم های آبیاری تحت فشار است، لذا در روش ahp، اقدام به کلاس بندی پارامترهای پهنه بندی شده، گردید. در روش fahp هم نقشه های پهنه بندی با استفاده از excel و gis فازی شدند. پرسش نامه ای در رابطه با میزان ارجحیت پارامترها نسبت به یکدیگر تهیه و توسط کارشناسان متخصص و با تجربه پر گردید. با توجه به پرسش نامه، وزن هر پارامتر با استفاده از روش میانگین حسابی ahp محاسبه شد. در روش ahp با استفاده از وزن های به دست آمده نقشه های کلاس بندی شده ترکیب و تبدیل به دو نقشه جداگانه برای مکان یابی آبیاری بارانی و قطره ای شدند. در روش fahp نیز نقشه های فازی شده با استفاده از وزن های ahp و با سه روش عملگر جمع جبری فازی، ضرب فازی و گامای فازی 7/0 و 9/0 ترکیب شدند ولی چون نقشه به دست آمده با روش جمع جبری فازی با واقعیت بیشتر تطبیق داشت به عنوان نقشه مکان یابی نهایی برای آبیاری بارانی و قطره ای در روش فازی انتخاب شد. با توجه به نتایج این تحقیق، روش ahp و fahp مشابه هم بوده ولی روش fahp نسبت به روش ahp از دقت مناسب تری برخوردار است. همچنین اجرای آبیاری قطره ای در استان خراسان جنوبی توصیه می شود ولی اجرای آبیاری بارانی با توجه به سرعت بالای باد در بیشتر مناطق دارای محدودیت است. کلمات کلیدی: آبیاری تحت فشار، پتانسیل یابی، خراسان جنوبی، ahp، fahp